Walkę z otyłością da się wygrać

0
1019

O wszystkich współcześnie dostępnych metodach walki z otyłością pisze dr n. med. Katarzyna Cyganek

Współczesny sposób życia z postępującą mechanizacją, wszechobecnymi udogodnieniami mechanicznymi oraz łatwym dostępem wysokokalorycznej żywności spowodowały głębokie zmiany we współczesnym społeczeństwie. Złe nawyki żywieniowe w postaci nadmiernego spożycia tłuszczów, nieregularnego żywienia, niska aktywność fizyczna i nadmierne spożycie alkoholu spowodowały narastającą epidemie otyłości. Te zmiany w efekcie spowodowały zwiększenie średniej masy ciała w populacji światowej oraz zwiększenie częstości występowania chorób naczyniowych związanych z miażdżycą.

CZYM JEST OTYŁOŚĆ

Z definicji otyłość to złożona, wieloczynnikowa choroba, spowodowana stylem życia promującym dodatni bilans energetyczny i występująca u ludzi z genetyczną predyspozycją do otyłości i charakteryzuje się zwiększeniem ilości tkanki tłuszczowej u mężczyzn powyżej 25% a u kobiet powyżej 30% masy ciała. Obecnie na podstawie badań epidemiologicznych stwierdzono dwukrotny wzrost występowania otyłości oraz trzykrotny wzrost nadwagi w Stanach Zjednoczonych. W ostatniej dekadzie XX wieku zaobserwowano także  zwiększenie częstości otyłości u dzieci. Podobnie w Polsce obserwuje się zwiększenie ilości osób z nadwaga i otyłością, w ostatnim pięcioleciu w Polsce stwierdzono 1,5% wzrost otyłości (z 17,5 do 19%).

DIETA

Leczenie otyłości jest niestety trudne i długotrwałe. Wymaga konsekwencji i wytrwałości zarówno ze strony pacjenta jak i zespołu leczącego. Celem leczenia jest poprawa zaburzeń metabolicznych oraz profilaktyka ponownego wzrostu masy ciała. Obecnie nie ma „cudownej tabletki”, dzięki której można zredukować masę ciała bez zmiany dotychczasowych nawyków. Podstawą leczenia jest modyfikacja stylu życia wraz z ograniczeniami dietetycznymi
i zwiększeniem aktywności fizycznej. Prawidłowo skomponowana dieta powinna stanowić zrównoważone jakościowo pożywienie dostarczające składniki odżywcze zgodnie z normami żywieniowymi. Dieta redukcyjna powinna zapewnić choremu różnorodność składników mineralnych i witamin. Najważniejszym zaleceniem jest ograniczenie spożycia cukrów prostych i pokarmów bogatotłuszczowych oraz wyskokoprzetworzonych. Zalecenia dietetyczne obejmują także modyfikacje nawyków żywieniowych chorego, poprzez zwrócenie uwagi na sposób przygotowywania pokarmów. Polecane niskotłuszczowe obróbki przetworów spożywczych to gotowanie, pieczenie, użycie mikrowali, grilowanie, gotowanie na parze. Należy pouczyć chorego o wydłużeniu czasu jedzenie, ponieważ długotrwałe, powolne żucie pokarmu powoduje szybkie uczucie pełności, a w konsekwencji spożycie mniejszej porcji. Dobrym sposobem na zmniejszenie porcji jest także używanie mniejszych talerzy. Kolejne proste sposoby to uniknie półek z ulubionym jedzeniem oraz dokładne sprawdzanie etykiet z zawartością kaloryczną danego produktów. Stosowanie małych przekąsek między posiłkami w postaci warzyw, płatków owsianych czy musli. W celu ograniczenia spożycia soli, która także zwiększa apetyt, celowe jest stosowanie większej ilości przypraw. Taki sposób postępowania jest jednak trudny i czasochłonny. Często pacjent wymaga dodatkowo wsparcia terapią psychologiczną.

LEKI

Leczenie farmakologiczne jest bardzo ograniczone – pomimo stale wzrastającej wiedzy o mechanizmach kontrolujących apetyt, obecnie dostępny jest zaledwie jeden preparat zarejestrowany jako odchudzający. Jest to orlistat – hamujący selektywnie działanie lipazy trzustkowej i zmniejszający wchłaniania tłuszczy z przewodu pokarmowego. Orlistat działa w ścianie przewodu pokarmowego i jest całkowicie wydalany przez przewód pokarmowy. Zastosowanie leku korzystnie wpływa na profil lipidowy, poprawę kontroli glikemii oraz znaczący spadek ciśnienia tętniczego krwi. Obecnie preparat w dawce 60mg (Alli) jest dostępny bez recepty. Należy zdawać sobie też sprawę, że skuteczność w zmniejszeniu masy ciała to średnio ok. 2-4kg rocznie.

NIE LEKCEWAŻ OTYŁOŚCI

Zachowawcze postępowanie ma też swoje ograniczenia. Większość chorych nie przestrzega długofalowo zaleceń i często po uzyskaniu wstępnej redukcji masy ciała wraca do poprzednich nawyków. Po zakończeniu kuracji większość chorych ma tendencję do ponownego przyboru masy ciała, z powodu powrotu do „starych” nawyków żywieniowych
i braku przyzwyczajenia do nowych zaleceń. Badania epidemiologiczne wykazują jednak, że takie postępowania w zakresie redukcji masy ciała prowadzi do poprawy zaburzeń metabolicznych. Duże badania prewencyjne jak fińskie Finnish Prevention Study czy amerykanskie Diabetes Prevention Program wykazały, ze intensywna modyfikacja stylu życia osób z zaburzoną gospodarką węglowodanową w postaci stanu przedcukrzycowego zmniejsza całkowite ryzyko rozwoju cukrzycy o 58%. Nawet 5% obniżenie masy ciała przynosi istotne korzyści związane
z redukcją ryzyka sercowo – naczyniowego i śmiertelności.

CHIRURGIA OTYŁOŚCI

Wobec piętrzących się trudności w uzyskaniu redukcji masy ciała coraz częściej zaleca się interwencję chirurgiczną. Leczeniem operacyjnym otyłości zajmuje się dziedzina chirurgii nazywana chirurgią bariatryczną. Historia zabiegów bariatrycznych sięga już 30 lat. Początkowo wskazaniami do leczenia chirurgiczego była otyłość olbrzymia (nazywana także śmiertelną lub monstrualną) z BMI powyżej 60 kg/m². Obecne wskazania zalecają przeprowadzenie zabiegu bariatrycznego u chorych z BMI powyżej 40 kg/m² lub współistnienia otyłości mniejszego stopnia z chorobami towarzyszącymi po półrocznym okresie leczenia farmakologicznego należy rozważyć leczenie operacyjne. Zabiegi te można podzielić na dwie grupy: zabiegi wyłączni restrykcyjne (tzn. ograniczające objętość jednej porcji pokarmu), oraz mieszane restrykcyjno-malabsorbcyjne (tzn. oprócz cechy tych poprzednich zmniejszają wchłanianie składników odżywczych). Aktualnie stosowanych jest kilka typów zabiegów, z których dwa są najbardziej popularne: opaskowanie żołądka (częściej w Europie) i by-pass żołądkowy (częściej w USA). Do najczęściej wykonywanych zabiegów należą: balon śródżołądkowy implantowany endoskopowo, regulowana opaska żołądkowa, rękawowa resekcja żołądka, zespolenie omijające żołądek z długim lub krótkim ramieniem oraz wyłączenie żółciowo-trzustkowe. Niezwykle istotna jest prawidłowa kwalifikacja pacjenta do właściwego zabiegu, tak aby zapewnić jego skuteczność, jak i ograniczyć ryzyko i ewentualne nasilenie objawów ubocznych. Właściwe przygotowanie metaboliczne do zabiegu pozwala zminimalizować ryzyko powikłań okołooperacyjnych, natomiast odpowiednie pooperacyjne prowadzenie pacjenta i program badań kontrolnych pozwala zapobiec lub zmarginalizować ew. niekorzystne następstwa zabiegu. Większość zabiegów jest obecnie wykonywana w technice laparoskopowej, co powoduje skrócenie czasu hospitalizacji i zmniejsza trudności związane z gojeniem się rany pooperacyjnej. Stosunkowo bezpieczna technika to założenie za pomocą endoskopu balonu do żołądka. Jednak skuteczność tego zabiegu jest ograniczona koniecznością usunięcia balonu po 6 miesiącach, co często powoduje ponownie powrót do starych nawyków żywieniowych i przyrost masy ciała. Większa jest skuteczność regulowanej opaski żołądkowej. Zabieg wymaga pełnego znieczulenia i operacji w zakresie jamy brzusznej. Zabieg nie znosi uczucia łaknienia, a jedynie w sposób czysto mechaniczny ogranicza objętość pojedynczej porcji pokarmu. Utrata wagi jest najwyższa w pierwszym roku i stopniowo zmniejsza się z biegiem czasu. Do wad tego zabiegu należy między innymi konieczność regularnych częstych kontroli nierzadko połączonych z koniecznością nakłucia portu i badaniem Roentgenowskim, ryzyko zakażenia systemu lub migracji (odleżyny z przedziurawieniem) do żołądka i następową koniecznością eksplantacji. Kolejne interwencje chirurgiczne polegają na mechanicznym zmniejszeniu objętości żołądka jak rękawowa resekcja żołądka lub oprócz gastroplastyki żołądka, wykonanie jeszcze  bypassu  żołądka z wyłączeniem ok. 150 cm jelita czczego z zespoleniem metodą Roux-en-Y, po której uzyskuje się  30-40% redukcję masy ciała. Zabiegi chirurgiczne powodują zmniejszenie apetytu na zasadzie prostego działania mechanicznego, a także powodują obniżenie poziomu hormonów oreksygennych – ghreliny oraz poziomu inkretyn, przez co w sposób znaczący zmniejsza się samo uczucie łaknienia. Ryzyko okołooperacyjne jest nieznacznie większe od założenia opaski. Ryzyko powikłań odległych za to mniejsze, skuteczność i komfort pacjenta większy. Najczęściej spotykanymi powikłaniami tego rodzaju zabiegów powikłania okołooperacyjne oraz niedobory pokarmowe. Obecnie techniki operacyjne wydają się najskuteczniejszą, długofalową metodą leczenia otyłości. Z badań obserwacyjnych wynika, że ten sposób leczenia prowadzi do utrzymywania się redukcji masy ciała po 10 latach średnio 14 – 25%, zwiększa przeżycie chorych zmniejszając ich umieralność z wszystkich przyczyn, a zwłaszcza z przyczyn sercowo-naczyniowych, z powodu nowotworów, poprawia ich jakość życia połączona często z powrotem do pracy.

PODSUMOWANIE

Podsumowując należy podkreślić, że leczenie otyłości jest trudne i mozolne. Wymaga współpracy pacjenta z zespołem leczącym Bardzo ważne jest psychiczne wsparcia chorego i jego akceptacja choroby i postępowania terapeutycznego.
Ze strony zespołu lekarzy istotna jest współpraca lekarza internisty z dietetykiem, psychoterapeutą i ewentualnie chirurgiem. Prawidłowa kwalifikacja pacjenta do właściwego zabiegu, tak aby zapewnić jego skuteczność, jak i ograniczyć ryzyko i ewentualne nasilenie objawów ubocznych. Ważna jest także znajomość faktu, że nawet niewielka redukcja masy ciała przynosi istotne korzyści metaboliczne.