AZS to jedna z najbardziej uciążliwych chorób, występująca średnio aż u 10-12 procent całego społeczeństwa. AZS dotyka przede wszystkim dzieci w wieku do 5. roku życia oraz młodzież. Objawy atopowego zapalenia skóry stwierdzono aż u 15-20 procent dzieci będących w wieku szkolnym. Nie oznacza to jednak, że schorzenie to nie dotyczy dorosłych, ponieważ średnio co 20 dorosły człowiek ma objawy AZS. W ciągu ostatnich 20 lat zwiększyła się także znacznie zachorowalność na AZS – obecnie na schorzenie to zapada prawie trzykrotnie więcej osób niż w latach osiemdziesiątych. AZS jest schorzeniem powszechnie bagatelizowanym, ponieważ nie zagraża bezpośrednio życiu. Mimo to jest poważnym problemem społecznym, ponieważ jest chorobą często występującą, przewlekłą, obniżającą jakość życia pacjentów, wpływającą na zwiększoną absencję w pracy oraz powodującą problemy psychospołeczne zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Mimo, że nie poznano dokładnie przyczyn występowania AZS, to wiadomo, że w większości przypadków choroba ta pojawia się na tle alergicznym, a także uwarunkowana jest genetycznie.
Inhibitory kalcyneuryny to nowa generacja preparatów, stosowanych w leczeniu atopowego zapalenia skóry (AZS). Ich działanie polega na hamowaniu aktywności komórek odpowiedzialnych za procesy zapalne w organizmie człowieka. Badania naukowe dowiodły, że inhibitory kalcyneuryny wykazują wysoką skuteczność w walce z AZS, nie wywołując przy tym istotnych skutków ubocznych. Są dobrze tolerowane i skuteczne zarówno w leczeniu choroby, jak i zapobieganiu jej nawrotom. Mimo, że terapia inhibitorami kalcyneuryny jest obecnie jednym z najskuteczniejszych i najbezpieczniejszych sposobów leczenia AZS, to w Polsce wciąż nie jest refundowana.
Jak można scharakteryzować atopowe zapalenie skóry?
Atopowe zapalenie skóry to przewlekła i nawracająca choroba skóry, charakteryzująca się silnym świądem oraz widocznymi zmianami skórnymi. Pojawiają się one w różnych miejscach i mają różne nasilenie w zależności od wieku osoby chorej. Mimo licznych badań, wciąż nie poznano dokładnie przyczyny tej choroby, natomiast coraz więcej wiemy na temat mechanizmów jej występowania. Jednym z tych mechanizmów są skłonności genetyczne.
U większości pacjentów cierpiących na AZS mamy do czynienia także z tzw. atopią, czyli „nadreaktywnością” różnych narządów – np. skóry czy śluzówki przewodu oddechowego – na czynniki drażniące, tzn. alergeny. Upraszczając – dochodzi do zaburzeń mechanizmów regulujących i do nadprodukcji tzw. przeciwciał IgE. U większości chorych z AZS stwierdza się podwyższone poziomy tych właśnie przeciwciał w surowicy krwi.
A zatem atopowe zapalenie skóry ma w głównej mierze podłoże alergiczne?
Tak. W AZS kluczowe znaczenie ma rola alergenów. U niemowląt i małych dzieci na rozwój tej choroby mają wpływ przede wszystkim alergeny pokarmowe, u dzieci przedszkolnych i szkolnych zaczynają mieć wpływ także alergeny powietrzno pochodne. U młodzieży i osób dorosłych dodatkowo niekorzystnie wpływają czynniki psychiczne i sytuacje stresowe. U wszystkich chorych czynnikami prowokującymi zaostrzenia zmian i nawroty może być zanieczyszczenie środowiska, a także klimat. Groźne mogą być u niektórych chorych alergeny pokarmowe, ponieważ ich spożycie u osób uczulonych wywołuje natychmiastową reakcję alergiczną. Najczęściej występuje alergia na mleko krowie i jego produkty, jaja kurze, czekoladę, owoce cytrusowe, drobno pestkowe, ryby, soję, pszenicę oraz orzeszki ziemne. Jeśli chodzi o alergeny powietrzno pochodne, to należą do nich roztocza kurzu domowego, alergeny pyłków roślin przenoszone przez wiatr na duże odległości, a także alergeny pochodzenia zwierzęcego, znajdujące się m.in. w sierści i naskórku zwierząt.
Jakie są najbardziej typowe objawy AZS?
Najważniejszymi i najbardziej uciążliwymi objawami atopowego zapalenia skóry są świąd i zmiany skórne, a przede wszystkim przewlekłość i nawrotowość tych objawów. Na skórze często pojawiają się silnie swędzące, rumieniowe grudki, które zlewają się w ogniska rumieniowo-naciekowe, liczne wydrapania, mogą pojawiać się także nadżerki, powierzchnie sączące. Ogniska dłużej trwające przybierają formę rumieniowo-złuszczającą. U niemowląt zmiany takie pojawiają się najczęściej na twarzy, szyi, na tułowiu i kończynach, u dzieci małych na kolanach, podudziach, dłoniach, śródstopiach, ale także na tułowiu. U dzieci starszych, młodzieży i osób dorosłych AZS występuje przede wszystkim na zgięciowych powierzchniach kończyn (doły łokciowe i podkolanowe).
Jak radzić sobie ze zmianami skórnymi u osób cierpiących na AZS?
Przede wszystkim należy leczyć zmiany skórne, doprowadzając do jak najszybszego ich ustąpienia, zmniejszać świąd i prowadzić systematyczną, prawidłową pielęgnację skóry. Badania przeprowadzone w ciągu ostatnich lat wykazały, że u chorych z AZS istnieje genetyczny defekt funkcji bariery naskórkowej, powodujący suchość skóry. Właśnie likwidowanie suchości skóry stało się jedną z podstawowych zasad terapii. Należy pamiętać, że objawy AZS nasilają m.in. takie czynniki, jak: wysoka temperatura, suche powietrze, pocenie się, noszenie ubrań z tworzyw sztucznych, działanie dymu tytoniowego.
Nie bez znaczenia pozostaje z pewnością wpływ choroby na psychikę?
Tak, i jest to bardzo skomplikowana kwestia. AZS dotyka przede wszystkim młode osoby, średnio co piąte dziecko ma objawy tego schorzenia. Z racji uciążliwych objawów widocznych „gołym okiem”, choroba ta może powodować poważne zaburzenia w rozwoju dziecka. Dzieci z AZS są rozdrażnione, niespokojne, mają kłopoty z koncentracją, z nauką, utrudnione kontakty z rówieśnikami. Wpływa to niekorzystnie na relacje rodzice – dziecko, często prowadzi do depresji i innych problemów psychicznych, spowodowanych ciężkim przebiegiem choroby, poczuciem wstydu i zażenowania własnym wyglądem, nie wspominając o cierpieniach, jakie niosą swędzące, piekące i często krwawiące zmiany na skórze. Dlatego AZS obniża jakość życia chorych i ich całych rodzin.
Jakie są sposoby leczenia AZS?
Leczenie AZS jest bardzo trudne i powinno być prowadzone indywidualnie dla każdego pacjenta, zależnie od wieku, postaci choroby, jej umiejscowienia, nasilenia oraz przebiegu.W leczeniu AZS od wielu lat stosowane są przede wszystkim preparaty kortykosteroidowe. Działają one miejscowo – przeciwzapalnie, immunosupresyjnie i zapobiegają świądowi. Ale należy pamiętać, że długotrwałe stosowanie kortykosteroidów może przynieść jednak wiele skutków ubocznych – takich, jak: zaniki skóry, rozstępy, rozszerzone naczynia włosowate, zmiany trądzikowe.Niewątpliwym przełomem w leczeniu AZS stało się wprowadzenie, stosunkowo niedawno, leków nowej generacji – tzw. inhibitorów kalcyneuryny. Największą zaletą tych preparatów jest brak działań ubocznych, które występują podczas stosowania innych substancji leczniczych. Działanie inhibitorów kalcyneuryny polega na hamowaniu aktywności komórek, odpowiedzialnych za procesy zapalne w organizmie człowieka. Wykazują one właściwości immunomodulujące i właśnie z tego powodu możliwe jest ich zastosowanie m.in. w różnych chorobach skóry. Znając patogenezę AZS, szczególnie w tej chorobie skóry znalazły one wskazania do stosowania. Pochodne kalcyneuryny są cenne zarówno w leczeniu, jak i zapobieganiu nawrotom AZS. Te nowoczesne preparaty są dobrze tolerowane. Jest wiele prac wykazujących, że długotrwałe, aktywne terapie stosowania 2 razy w tygodniu jednego z inhibitorów kalcyneuryny pozwalają chorym normalnie żyć, bowiem wydłużają one czas remisji i zapobiegają nawrotom choroby. Są one już od kilku lat szeroko stosowane na świecie, szczególnie w leczeniu AZS.
W Polsce jednak taka nowoczesna terapia jest wciąż pełnopłatna i bardzo droga?
Tak, w naszym kraju niestety leczenie tymi preparatami wciąż nie jest refundowane przez NFZ i jest to ich jedyny minus w nowych możliwościach terapeutycznych AZS. Terapia prowadzona przy użyciu inhibitorów kalcyneuryny jest powszechnie refundowana w Unii Europejskiej. Mimo bardzo wysokiej skuteczności i bezpieczeństwu tych preparatów Polska jest jednym z nielicznych krajów Europy, w których tego typu farmakoterapia nie jest objęta refundacją (razem m.in. z Litwą, Łotwą, Estonią, Maltą, Cyprem czy Islandią)
Kiedy objawy AZS ustępują?
Wiadomo, że gwarantem sukcesu w walce z AZS jest z pewnością dobrze prowadzone leczenie. W trzech czwartych przypadków objawy AZS ustępują w okresie dojrzewania. Należy jednak pamiętać, że mimo ustąpienia dokuczliwych dolegliwości, skóra pozostaje nadal sucha i wrażliwa na działanie czynników zewnętrznych. Brak odpowiedniej pielęgnacji może spowodować nawrót choroby.
TEKST: GARDEN OF WORDS
